مرد تنها (صدای بی‌صدا)

شعر ترانه: شهیار قنبری

آهنگ: اسفندیار منفردزاده

ترانه‌خوان: فرهاد مهراد

فرهاد مِهراد (۲۹ دی ۱۳۲۲ در تهران – ۹ شهریور ۱۳۸۱ در پاریس) معروف به فرهاد، خواننده، آهنگ‌ساز و نوازندهٔ پاپ راک اهل ایران بود. وی از خوانندگان صاحب نام راک ایرانی بود که نخستین آلبوم راک اند رول انگلیسی ایران را منتشر کرد.

آنچه که او را از دیگر خوانندگان هم نسلش متمایز می‌کند، خواندن ترانه‌های اجتماعی است که در آثار موسیقی او متبلور شده‌است. این عنصر در مضامین تمامی ترانه‌های او کاملاً به چشم می‌خورد.

همچنین او را به عنوان یکی از اولین خوانندگان سیاسی ایران نیز می‌شناسند. وی در اوایل دهه ۱۳۵۰ ترانه‌هایی با مضامین سیاسی، انتقادی می‌خواند و در زمستان ۱۳۵۷ ترانه انقلابی «وحدت» را خواند، اما پس از انقلاب تا سال ۱۳۷۲ از ادامه کار منع شد.

از معروف‌ترین آهنگ‌های او می‌توان به «مرد تنها»، «بوی عیدی»، «جمعه»، «آیینه‌ها»، «خسته»، «اسیر شب»، «هفته خاکستری»، «شبانه ۱ و ۲»، «گنجشکک اشی مشی»، «کودکانه»، «سقف»، «آوار»، «وحدت»، «نجواها»، «کوچ بنفشه‌ها»، «برف»، «مرغ سحر»، «گل یخ»، «شب تیره» و… اشاره کرد. وی آهنگ‌هایی نیز به زبان‌های غیرفارسی دارد.

سیزده به اضافه یک :
به یاد فرهاد 
یک ؛
صورت ومعنی اش ، ترجمان ِ درد ِ یک نسل بود وچنین یکه و وارث این خصلت بودن کار سهلی نیست، خیلی ها خواستند که این چنین باشند و نشد، شاید به عبارتی اصلن اینکاره نبودند؛ …به جان رسیده باید باشی و از جان گذشته چون آرش ،که تیر آخرش را کمان کرد و تو بگیر ” فرهاد ” هم ،صدای ِ جان خسته اش را برای آن نسل ،فریادِ آخر کرد …
دو ؛
“فرهاد ” در گفتگویی به صراحت گفت که : “تحریر نمی داند و بلد نیست ” ؛ و تحریر یعنی احساساتی شدن ! صدای ” فرهاد به احساس های عاشقانه ربطی نداشت و یکسره عصیان بود و درد.
سه ؛
“پوراندخت” – همسر فرهاد – برایم می گوید که ترجیع بند آن سالهای ِ تلخ ِ ” فرهاد ” ، این جمله بود :« من درد می کنم »
چهار ؛
باور کنید” فرهاد ” هنوز هم برای عموم دوستدارانش ناشناخته است ، علیرغم قلم فرسایی های بی حدومرز و ابراز رفاقت های جعلی ِ با او ، پس از مرگش .
پنج ؛
هر دوره ای از تاریخ ، خنیاگر و عصیانگر خودش را دارد ومقتدای “فرهاد ” در ترانه خوانی ” عارف قزوینی ” بود و او این راهیچ وقت انکار نکرد. همیشه یادش بود که سر منشا عصیانش از کجاست.
شش ؛
سیزده سال و یک روز از نبودن ” فرهاد ” گذشت و داغ ش هنوز تازه است اما…

مرد تنها (صدای بی‌صدا)
شعر ترانه: شهیار قنبری
آهنگ: اسفندیار منفردزاده
ترانه‌خوان: فرهاد مهراد

با صدای بی‌صدا،
مث یه کوه بلند،
مث یه خواب کوتاه،
یه مرد بود، یه مرد.

با دست‌های فقیر،
با چشم‌های محروم،
با پاهای خسته،
یه مرد بود، یه مرد.

شب، با تابوت سیاه،
نشست توی چشم‌هاش؛
خاموش شد ستاره،
افتاد روی خاک.

سایه‌ش هم نمی‌موند
هرگز پشت سرش؛
غمگین بود و خسته،
تنهای تنها.

با لب‌های تشنه
به عکس یه چشمه
نرسید تا ببینه
قطره
قطره
قطره‌ی آب
قطره‌ی آب.

در شب بی‌تپش
این‌طرف، اون‌طرف
می‌افتاد تا بشنفه
صدا
صدا
صدای پا
صدای پا.

* * *

تقی کیارستمی: قهرمان (کانون پرورش فکری)

قهرمان
نوشتۀ: تقی کیارستمی
موسیقی متن:   شیدا قرچه‌داغی
تهیه شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۱۳۵۱

برزگری برای شکستن هیزم به جنگل می‌رود و هنگام شکستن یک درخت خشک بلوط صدایی می‌شنود. صدا از شاخه‌یی برخاسته که بچه‌ی کوچکی‌ست. برزگر که آرزومند بچه‌دار شدن بوده، بچه را برمی‌دارد و به ده می‌برد. برزگر و زنش شادی می‌کنند و برای بچه اسمی می‌گذارند: «بچه بلوط».

اما این بچه بلوط برای آنها و مردم ده دردسر بزرگی می‌شود. روز به روز به‌طور غیرطبیعی بزرگ می‌شود ـ غول می‌شود ـ محصول ده را می‌خورد، مزرعه‌ها را ویران می‌کند، مردم از ترس غول در دشت و کوه پراکنده می‌شوند.

مدت‌ها می‌گذرد، یک‌روز مردم به‌رسم هر سال، برای جشن «سیزده بدر» کنار بیشه جمع می‌شوند، و متوجه می‌شوند که بیهوده چشم به‌راه قهرمانی مانده‌اند. یک قهرمان تک، که بتواند مشکل آن‌ها را حل کند. مردم، همه با هم راه می‌افتند ،غول از شنیدن فریاد آن‌ها از ترس آب می‌شود، و باز به همان شاخه‌ی خشک بلوط مبدل می‌شود. [برگرفته از: توی جلد صفحۀ «قهرمان» از مجموعۀ صدا برای کودکان.]

* * *

با صدای:
نیکو خردمند: قصه‌گو
آذر دانشی: زن برزگر
بهزاد فراهانی: پیرمرد
مظفر مقدم: برزگر
کیومرث مبشری: درخت
وفا لاهیجی: پسر (قهرمان)
فرح کاظمی: بلبل

م. آزاد ـ لی‌لی حوضک (کانون پرورش فکری)

لی‌لی لی‌لی حوضک
بازآفرینی: م. آزاد
موسیقی متن:  شیدا قرچه‌داغی
تهیه‌شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. تهران، سال ۱۳۵۱

تا آنجا که یادم می‌آید در ترانه‌های کودکانه و قدیمی ایرانی، سه متل شناخته شده وجود دارد که «آب» و «افتادن» وجه مشترک آنهاست.

یکی «گنجشکک اشی‌مشی» است و پرهیز او از اینکه مبادا «لب بوم ما» بنشیند، چرا که «می‌افتی توی حوض نقاشی»، یکی هم آن «فیل» که «اومد آب بخوره، افتاد و دندونش شکست»، و بالاخره «جوجو» [جوجه] که او هم آمده بود «آب بخوره، افتاد تو حوضک».

آنچه که بین «جوجو» و «گنجشکک اشی‌مشی» مشترک است اما، ترتیبی است که در ترتیب دادن این دو اتفاق می‌افتد.

برای «گنجشکک»: کی ‌می‌گیره؟ «فراش‌باشی»، کی می‌کُشه: «قصاب‌باشی» و کی می‌خوره؟ «حکیم‌باشی».

و برای «جوجو»، در بازی کودکانۀ «لی‌لی‌ حوضک» وقتی کف دست کودک را (حوضک) قلقلک می‌دهند و انگشت‌های دست او را یکی‌یکی جمع می‌کنند ترتیب این است که: این کُشت‌ش ، این پُخت‌ش، و کی خوردش؟ «منِ منِ کله‌گُنده!»

«اسفندیار منفردزاده» در دو ترانه از ساخته‌های خود (گنجشکک اشی‌مشی با صدای «فرهاد مهراد») و (لی‌لی حوضک، با صدای «گیتی پاشایی») هر دو متل را به شکلی که بوده و خوانده می‌شده در نظر داشته است.

«محمود مشرف آزاد تهرانی» (م. آزاد) اما در روایتی که از این متل قدیمی دارد، از منظر دیگری به قضیۀ «در حوض افتادن جوجو» نگاه کرده است. این شعر کودکانه که بر مبنای آن متل قدیمی سروده شده، اول در شکل کتاب با نقاشی «محمد عدنانی» و بعد در اجرایی گفتاری ـ شنیداری، از سوی «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» منتشر شد.

* * *

با صدای:
نیکو خردمند: قصه‌گو
پروین چهره‌نگار: مرغ
شیوا گورانی: جوجه
رضا بابک: خروس
علی‌اصغر عسگریان: زاغ
پیروز چهره‌نگار: غاز
ثریا قاسمی: گربه
بهزاد فراهانی: بُزی