امیر یوسفی، که فیلم‌های “آتشکار” و “آشغال‌های دوست‌داشتنی‌”اش هم هنوز توقیف است، در نشست مطبوعاتی فیلم “خواب تلخ”، در مورد نمایش آن بعد از ۱۲ سال گفت: “خوشحالم که عمو عزرائیل، شخصیت این فیلم به من اجازه داد تا زنده بمانم و چنین روزی را ببینم. از اهالی مطبوعات تشکر می‌کنم که در این ۱۲ سال اجازه ندادند شمع “خواب تلخ” خاموش شود.”






پرویز جاهد منتقد فیلم
فیلم “خواب تلخ”، نخستین فیلم بلند محسن امیر یوسفی، سینماگر مستقل ایران سرانجام پس از ۱۲ سال توقیف، از روز سوم آذر در گروه سینماهای هنر و تجربه، اکران شده است.
امیر یوسفی، که فیلم‌های “آتشکار” و “آشغال‌های دوست‌داشتنی‌”اش هم هنوز توقیف است، در نشست مطبوعاتی فیلم “خواب تلخ”، در مورد نمایش آن بعد از ۱۲ سال گفت: “خوشحالم که عمو عزرائیل، شخصیت این فیلم به من اجازه داد تا زنده بمانم و چنین روزی را ببینم. از اهالی مطبوعات تشکر می‌کنم که در این ۱۲ سال اجازه ندادند شمع “خواب تلخ” خاموش شود.” امیریوسفی همچنین گفت: “اکران خواب تلخ بعد از ۱۲ سال نشان داد که یک فیلم را می شود با عدم اکران فلج کرد ولی نمی شود آن را از بین برد.”
“خواب تلخ”، داستان مرده شور پیری به نام اسفندیار در شهر قدیمی سده (خمینی‌شهر فعلی) است که با عزرائیل مواجه می شود. بیشتر ماجراهای این فیلم که در ۱۹ اپیزود روایت می شود، در گورستانی قدیمی و کهنه در شهر سده که بیش از هشتصد سال عمر دارد اتفاق می افتد. همۀ آدم‌های فیلم از اسفندیار گرفته تا قبرکن، مرده‌شور زن و مردی که لباس مرده ها را می سوزانند، نابازیگرند و در نقش واقعی خود ظاهر شده‌اند.
تیزر اکران فیلم پس از ۱۲ سال را اینجا ببینید.
آقای امیریوسفی در نشست مطبوعاتی “خواب تلخ” در مورد استفاده از نابازیگران در این فیلم گفت: “در سینمای ایران با حضور نابازیگران، فیلم‌های درخشانی ساخته شده است. این مثل یک گنج برای سینما است که بعضی از افراد می توانند به عنوان یک نابازیگر، بازی بسیار عالی داشته باشند و این موضوع توسط عباس کیارستمی و فیلم هایش به دنیا معرفی شد.”
Image copyrightMEHR
“خواب تلخ”، از نظر ساختار روایی در سینمای ایران، فیلمی متفاوت و آوانگارد است و امیریوسفی در آن با رویکردی طنزآمیز به شکاف مدرنیته و سنت در جامعۀ ایران پرداخته است. این فیلم که در سال ۱۳۸۲ ساخته شد، حضور موفقی در جشنواره های جهانی داشت و مورد توجه منتقدان بین المللی قرار گرفت.
“خواب تلخ” نخستین بار در سال ۲۰۰۴ در بخش دو هفتۀ کارگردان های جشنوارۀ فیلم کن به نمایش درآمد و علاوه بر دریافت جایزۀ نگاه جوان این بخش، نامزد دریافت دوربین طلایی کن هم شد. این فیلم پس از نمایش در جشنوارۀ کن، در بیش از چهل جشنوارۀ بین المللی از جمله جشنوارۀ فیلم ادینبورگ نشان داده شد و مورد تمجید منتقدان سینمایی قرار گرفت. با این حال، این فیلم به رغم موفقیت های جهانی اش موفق به دریافت پروانۀ نمایش از وزارت ارشاد نشد و جز در برخی محافل سینمایی، هرگز به صورت عمومی به نمایش درنیامد.
امیریوسفی، به مناسبت اکران “خواب تلخ” بعد از ۱۲ سال، یادداشتی به همراه عکسی از خودش در کنار پوستر این فیلم در رسانه ها منتشر کرد.
Image copyrightMEHR
او در این یادداشت با اشاره به اکران عمومی “خواب تلخ” در سینماهای فرانسه نوشت: “این عکس مالِ زمان اکران عمومی “خواب تلخ” در ۲۳ سینمای فرانسه است. مادرم در موردش میگه: این عکس مال ده سال پیشه که محسن بیست سال جوونتر بود! از چهره ام مشخصه که سرحالم و قرار بود “خواب تلخ”دو ماه بعدش هم در ایران اکران عمومی بشه که البته تا چشم به هم زدیم ۱۲ سال از ساختش گذشت! به این محسن جوان که نگاه می کنم به سادگی اش می خندم که با شور و شوق فکر می کرد قراره هرسال یک فیلم بسازه و دنیا را بترکونه ولی دنیا، رویاهاش رو ترکوند! به جای اینکه اکران به موقع “خواب تلخ” در ایران برای محسن جوان “رویایی شیرین” بشه، کابوسی دوازده ساله شد که الان فقط قراره طولانی تر از این نشه.”
امیر یوسفی در مورد نمایش دیرهنگام “خواب تلخ” و اینکه آیا تاخیر در نمایش این فیلم، لطمه ای به نوع دریافت تماشاگر از آن خواهد زد یا خیر گفت: “گذشت زمان هیچ اثری در فیلم نگذاشته است. فیلم به علت نداشتن بازیگر شناخته شده انگار همین الان ساخته شده. موضوع مرگ هم که همیشه به روزه. در مورد نوع دریافت تماشاگر هم فکر می کنم تماشاگر فعلی سینمای مستقل و متفاوت خیلی جلوتر از تماشاگر این سینما در ۱۲ سال پیش است.”
کارگردان “خواب تلخ” در انتقاد از بهره برداری نادرست رایج در میان فیلمسازان ایرانی از توقیف فیلم هایشان گفت: “استفادۀ نادرست از واژه های “مستقل” و “توقیف” باعث شده این کلمه ها از معنای واقعی‌شان دور شوند. در حال حاضر بین واژه‌های توقیف و توقیفِ خاله‌زنکی تفاوت زیادی وجود دارد، اما بعضی از فیلمسازان، همین که تاخیری در اکران فیلمشان به وجود می‌آید،‌ سریع از کلمه توقیف استفاده می‌کنند. درصورتی که توقیف ناخوشایند‌ترین اتفاقی است که می‌تواند برای یک فیلم بیفتد ولی متاسفانه حالا برای برخی تبدیل به ژست و پُز شده است.”
به اعتقاد امیریوسفی، سینمای مستقل در ایران، “همیشه مرغ عزا و عروسی بوده و انگار توافق پنهانی بین سینمای تجاری و دولتی برای از بین بردن این سینما شکل گرفته است. درحالی که حذف هریک از گونه‌های سینما به ضرر تمام سینمای ما است. چون ما همه سرنشینان یک قایق هستیم و هر زیانی به وجود بیاید، به همه ما ضربه وارد می‌شود.”
Image copyrightILNA
او در این مورد که چرا برخلاف برخی از فیلمسازان، بعد از توقیف “خواب تلخ” و دیگر فیلم هایش، به جای ایجاد جنجال رسانه ای، ترجیح داد که به مذاکره با مسئولان وزارت ارشاد بر سر دریافت پروانۀ نمایشِ فیلمش بپردازد، گفت: “اهل جاروجنجال نیستم و اگر جسارت و جاروجنجالی هم دارم در فیلم هایم می ریزم و دیگر چیزی از آن برای خودم نمی ماند. چون هم کارگردان و هم تهیه کننده کارهایم هستم، مسئولیت نهایی با من است و برای همین باید مدام پیگیر باشم و به ارشاد بروم، هرچند سودی نداشته باشد… به عنوان یک فیلمساز در هر دولتی سهم اندکی برای ساخت فیلم داشته‌ام. هرچند نسبت به این موضوع اعتراض دارم اما همین برایم کافی است. همیشه برای ساخت فیلم‌هایم روند قانونی را طی می‌کنم هرچند سختی زیادی دارد. اما گاهی مسائلی خارج از سینما در سرنوشت فیلم‌ها اثرگذار است.”

فیلم‌های توقیفی محسن امیریوسفی

“خواب تلخ” تنها فیلم امیریوسفی نبود که با مشکل ممیزی مواجه شد. او پس از “خواب تلخ” دو فیلم بلند دیگر هم ساخت که هر دو با مشکل ممیزی مواجه شدند.
فیلم “آتشکار” امیریوسفی که در سال ۱۳۸۶ ساخته شد، به خاطر رویکرد انتقادی آن و طرح طنزآمیز مسئلۀ وازکتومی مردان ایرانی توقیف شد اما پس از دو سال در جشنوارۀ فیلم فجر سال ۱۳۸۸ به نمایش در آمد و در سال ۱۳۸۹ با شرط سنی بالای ۱۶ سال اکران عمومی شد، هر چند در اصفهان پس از ۳ هفته از پرده پایین کشیده شد و اکرانش در کشور هم به حالت تعلیق در آمد.
آخرین فیلم امیر یوسفی به نام ” آشغال‌های دوست داشتنی” که در سال ۱۳۹۱ و در زمان دولت محمود احمدی نژاد ساخته شد، همچنان اجازۀ نمایش ندارد. فیلمی که به گفتۀ امیر یوسفی، کارش بعد از ساختن آن به بیمارستان و رفتن تا پای سکته مغزی کشید.

گروه سینماهای هنر و تجربه

گروه سینماهای “هنر و تجربه” از تابستان سال ۱۳۹۳ با شعار نمایش “فیلم‌های باارزشی که اکران‌شان می‌تواند جایگاه شایسته و درخور سازندگان آن‌ها را در جامعه سینمایی روشن کند” و “به ارتقای کیفیت هنری سینمای ایران کمک کند”، پا به عرصه گذاشت. این گروه در طول یک سال گذشته توانست برخی از فیلم های توقیف شدۀ سینمای ایران و نیز فیلم هایی را که به بهانۀ نداشتن احتمالی مخاطب، پخش کننده ای نداشتند، به صورت محدود اکران کند.