در این دنیای ابر اندود | عکاسی از محمدرضا پهلوی تا مرلین مونرو و آلبر کامو، هانری کارتیه-برسون

هانری کارتیه برسون (به فرانسوی: Henri Cartier-Bresson)، (زاده ۲۲ اوت ۱۹۰۸ در شانتلو، فرانسه – درگذشته ۳ اوت ۲۰۰۴) عکاس فرانسوی بود که در ابداع و گسترش فوتوژورنالیسم (عکاسی خبری) و همچنین عکاسی لحظه‌ای و خیابانی نقش اساسی داشت. وی با دوربین مشهور لایکای ۳۵ میلیمتری خود به اقصی نقاط دنیا سفر می‌کرد وبا صبر و تقریباً به صورتی نامحسوس صحنه‌ها را ثبت می‌کرد.

توانایی منحصربه‌فردش در ثبت «لحظه قطعی» (The Decisive Moment، اینطور که او آن را می‌نامید)، چشم دقیقش برای طراحی صحنه، شیوه منحصربه‌فرد کارش و بیان ادبی اش در تئوری و عملی عکاسی، وی را به عنوان یک شخص افسانه‌ای در میان فتوژورنالیست‌های همدوره‌اش مطرح کرد.

کار وی و شیوه‌اش یک تأثیر ماندگار و دست نیافتنی داشته‌است. تک عکسها و عکس داستان‌هایش برای سه دهه زینت بخش معتبرترین مجله‌های دنیا بوده‌است و نسخه‌های مختلف عکسهایش بر دیوارهای موزه‌های آمریکا و اروپا نمایش داده شده‌است. در بازار جهانی عکس، وی تأثیر خود را به‌خوبی گذاشته‌است: وی یکی از مؤسسان مگنوم بوده‌است، یک آژانس عکس در نیویورک و پاریس.


هانری کارتبه برسون در سال ۱۹۰۸ در شانتلو، فرانسه در یک خانواده ثروتمند، با فرهنگ متوسط چشم به دنیا گشود. در نوجوانی یک دوربین معمولی داشت که برای عکسهای تعطیلات از آن استفاده می‌کرد و بعد یک دوربین ویزور۳*۴ را تجربه کرد. اما او به نقاشی نیز علاقه داشت و به مدت دو سال در استودیوپاریس تحصیل کرد. این تجربیات در نقاشی دید او را به‌خوبی برای ترکیب بندی آماده کرد که به یکی از بزرگترین ابزارهای او در عکاسی تبدیل شد.

در سال ۱۹۳۱ در سن ۲۲ سالگی یکسال را به شکار در غرب آفریقا گذراند و بعد از بیمار شدن به فرانسه بازگشت. در آن زمان بود که در مارسی برای اولین بار عکاسی را به‌طور جدی کشف کرد. این یک تجربه حیاتی برای او بود. یک دنیای جدید، یک شیوه نو دیدن، یک الهام درونی و غیرقابل پیش‌بینی از بین کادر باریک منظره یاب دوربین ۳۵ میلیمتری به روی او گشوده شد و تصور و خیال او را به آتش کشید. او خاطر نشان کرده‌است که چگونه در آنزمان خیابان‌ها را با یک احساس قوی و آماده برای برانگیخته شدن و مصمم برای به دام انداختن زندگی و سپری کردن زندگی به یک شیوه زنده و نو زیر پا می‌گذاشته‌است.

بدین گونه یکی از نتیجه بخش‌ترین مشارکت‌ها بین انسان و ماشین در تاریخ عکاسی روی داد. او به کارش با دوربین ۳۵ میلیمتری ادامه داد. سرعت، تحرک پذیری، تعداد زیاد عکس در هر حلقه فیلم و بالاتر از همه کوچک بودن دوربین و جلب توجه نکردن، با شخصیت خجالتی و سریع او سازگاری داشت.

زمان زیادی نگذشت که او مانند یک راننده حرفه‌ای که با دنده عوض کردن ماشین را تحت اختیار دارد، کنترل دوربین را کامل بدست گرفت و دوربین به وسیله‌ای برای وسعت دید او بدل شد.

زمانی که جنگ جهانی شروع شد، او مدت کوتاهی در ارتش فرانسه خدمت کرد، تا در جنگ اسیر آلمان‌ها شد و بعد از دو تلاش ناموفق از زندان گریخت و تا پایان جنگ به فعالیت‌های زیرزمینی ادامه داد.

پس از جنگ وی فعالیت ژورنالیستی اش را با کمک به شکل‌گیری آژانس عکس مگنوم در سال ۱۹۴۷ ادامه داد. کار با مجله‌های مطرح آنزمان وی را به سفرهای گوناگون در اروپا، آمریکا، چین، روسیه و هند کشاند.

کتاب‌های فراوانی از کارتبه برسون در دهه‌های ۶۰ و ۵۰ چاپ شد که معروف‌ترین آن‌ها «لحظه قطعی» در سال ۱۹۵۲ بوده‌است.

مرلین مونرو

یک رویداد مهم در کار کارتبه برسون نمایشگاه بزرگی از ۴۰۰ عکس وی بود که در سرتاسر آمریکا به نمایش درآمد. به عنوان یک ژورنالیست، کارتبه برسون لزوم منتقل کردن افکار و احساساتی را که از دیده‌هایش برمی‌خواست، احساس می‌کرد.

از همین رو عکسهای او بیشتر واقع گرایانه بود تا انتزاعی. وی احترام زیادی برای نظم در عکاسی خبری قائل بود، به این عنوان که هر عکس به تنهایی توانایی بازگو کردن یک داستان را داشته باشد.

بینش ژورنالیستی در واقعیتهای نهفته در انسان و رویدادهای پیرامون او، احاطه به اخبار و تاریخ و باور در نقش اجتماعی عکس همه به ماندگاری آثار او کمک می‌کند. وی می‌گوید: شان و مقام انسان یک سوژه لازم برای هر عکاس خبری است و هر عکسی جدا از اینکه چه اندازه از نظر بصری و تکنیکی درخشان باشد، نمی‌تواند موفق باشد مگر اینکه از عشق و روابط انسانی نشات گرفته باشد و بیانگر انسان در روبرو شدن با سرنوشتش باشد.

آلبر کامو

تعداد زیادی از پرتره‌های وی از افراد مشهور مانند ویلیام فاکنر با روش راحت و درخشان وی در مواجه شدن با سوژه، به تعریف دقیقی از شخصیت سوژه بدل شده‌است.

کتاب اول برسون افکارش را به‌خوبی نمایان می‌سازد. «لحظه قطعی» آنگونه که خود برسون تعریف کرده‌است عبارت است از:

«شناخت لحظه‌ای اهمیت یک رویداد در کسری از ثانیه و همین‌طور پیدا کردن فرم و ترکیب دقیقی که روح آن رویداد را بنحو مناسب بیان کند.»

بعضی از منتقدان برسون را چیزی فراتر از یک شکارچی لحظات نمی‌دانند. این یک حقیقت است که روش «لحظه قطعی» در دستان عکاس بی هدف به شکار لحظه‌ای تصادفی و بی گزینش نزول پیدا می‌کند.

والاترین نکته کار برسون نگرش ژرف به احساسات و ویژگی‌های انسان و نشان دادن آن در قاب تصویر است که نمی‌تواند از روی شانس و اقبال بدست آمده باشد و تنها از استعدادی نادر برمیاید. لحظه قطعی و شکار لحظات تنها در این تعریف می‌تواند به سطحی هنری ارتقا یابد.

گاندی

برسون در کتاب «لحظه قطعی» نوشته‌است:

«در عکاسی کوچکترین چیزها می‌توانند بزرگترین سوژه‌ها باشند، ویژگی‌های کوچک انسان می‌توانند به موضوعی مهم بدل شوند.»

بیشترین بخش عکاسی او مجموعه‌ای از همین ویژگی‌ها و جزئیات انسانی است که تصویر را به جهان پیرامون پیوند می‌دهد.

وی در جهانی تکراری زندگی می‌کرد که اتفاق‌های خسته‌کننده روزمره مانند انعکاس در گودال گل ولای، تصویر با گج کشیده شده بر روی دیوار، هیکل سیاه پوش در مه همگی برای وی انعکاس حقایقی بزرگ و آشنا در ضمیر ناخودآگاه بودند. وی شاعری ضدرمانتیک بود که شعر او عکس‌هایش است و زیبایی را در موضوعات «همان‌طور که هستند» و در واقع گرایی مربوط به همین زمان و مکان کشف کرد.

تمام تصاویر وی با دوربین ۳۵ میلیمتری همراه با لنز ۵۰ میلیمتری و به ندرت عدسی تله فتو تهیه شده‌است، وسیله‌ای که در دست تمام عکاسان آماتور یافت می‌شود.

وی تمامی عکس‌هایش را با نور موجود می‌گرفت و به ندرت از فلاش استفاده می‌کرد.

بوسیله بکارگیری بامهارت دوربین عکاسی در ثابت کردن یک لحظه در جریان زمان، برسون برای ما گنجینه‌ای از تصاویر باقی گذاشته‌است. ما از دیدگاه وی می‌توانیم جهان را اندکی بهتر ببینیم و حقیقت و زیبایی را جایی که حدس نمی‌زنیم وجود داشته باشد، بیابیم.

محمدرضا پهلوی دو سال بعد از کودتای ۳۲ عکس: هانری کارتیه برسون
موزه هنر کلیولند

کارتبه برسون در ۳ اوت ۲۰۰۴ در سن ۹۵ سالگی در خانه‌اش در استان پرووانس درگذشت و در مراسمی خصوصی با حضور بسیاری از دوستان عکاسش (که هیچ‌یک در آن روز عکسی نگرفتند) به خاک سپرده شد. در هفته‌های بعد عمدهٔ مطبوعات بین‌المللی به وی ادای احترام کردند. تیتر پاریزین “مرگ غول عکاسی ” بود و فرانکفورتر راندشو نوشت: “چشم قرن بسته شد”. بزرگی تیتر خبر درگذشت برسون، نشان دهندهٔ اهمیت جایگاه او در “معبد رسانه هاً است. او به یکی از چهره‌های ماندگار هنری قرن بیستم تبدیل شد. امتیازی منحصر به فرد برای یک عکاس فرانسوی.

شانگهای، چین، ۱۹۴۸ میلادی

علی امینی نجفی

هانری کارتیه برسون که برخی او را برجسته‌ترین عکاس قرن بیستم دانسته‌اند صد سال پیش در ۲۲ اوت ۱۹۰۸ در شهرک شانتلوپ نزدیک پاریس به دنیا آمد.

این عکاس نامی از کودکی عاشق نقاشی بود، و پيش از روی آوردن به عکاسی، به تحصیل هنر پرداخت و به ویژه به تأثیر از مکتب کوبیسم، که گرایش اصلی روزگار بود، آثاری پدید آورد.

کارتیه برسون (Henry Cartier-Bresson) بی‌گمان در پاسداشت جایگاه عکاسی به عنوان هنری مدرن نقش مهمی داشته است. او تردیدی باقی نگذاشت که عکاسی تنها بازنمایی فنی و ماشینی جهان بیرون نیست، بلکه هنری خلاق است که بر نگرش انسان مدرن تأثیری ژرف باقی می‌گذارد.

برای کارتیه برسون عکاسی در جایی میان نقاشی و سینما قرار دارد. از سویی اجزا و ترکیب هر عکس با دقت و ظرافت یک تابلوی نقاشی چیده شده است. از سوی دیگر هر عکس از بازنمایی یک آن یا لحظه‌ای ثابت و گذرا فراتر می‌رود و در بستر زمان جاری می‌شود. 

یک قطعه عکس به فشرده‌ترین و گویاترین شکلی، سرشت و گوهر یک فرایند یا جریان واقعی را به نمایش می‌گذارد، که برای بازنمایی آن معمولا به رشته‌ای از عکس‌های متوالی، یا به عبارت بهتر به یک نوار فیلم نیاز هست.

کارتیه برسون با چیره‌دستی یک جادوگر، لحظه‌ای یکه و “نامعین” را بر می‌گزیند که به قول خودش برای عکاسی “تعيين کننده” است، زیرا یک فراگرد زنده را در لحظه‌ای ثابت “فیکس” می‌کند، بدون آنکه معنای درونی آن را از دست بدهد. 

در عکس‌های کارتیه برسون، در نگاه اول همه چیز عادی است، اما با اندکی دقت، رازی پنهان از گوشه‌ای ظاهر می‌شود و ذهن تماشاگر را تسخیر می‌کند. تصویر هرگز نمایه یا نمودگاری مجرد نیست، بلکه حتما ایده‌ای حسی و عاطفی در بر دارد.

در کارهای کارتیه برسون، زیبایی بصری یا ترکیب هماهنگ عکس، همه چیز نیست؛ ریتم واقعی زندگی از آن هم مهمتر است. در هر عکس جنبش و جوشش زندگی خود را نشان می‌دهد. نگاه او به صحنه‌های زندگی ناآرام است و توأم با تردیدی رندانه؛ و این شاید در جهان‌بینی این هنرمند ریشه داشته باشد که همیشه خود را آنارشیست دانسته بود.

رامسر، سال ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۲۹) شمسی. عکس: هانری کارتیه برسون

از رؤیاها و دلهره‌های زندگی

برخی از منتقدان برای کارنامه هانری کارتیه برسون نوعی دوره‌بندی قائل شده اند:

در کارهای نیمه اول دهه ۱۹۳۰ که او با محافل سوررئالیستی ارتباط داشت، حال و هوای همین سبک مدرن دیده می‌شود. برای نمونه عکسی به عنوان “جهش مردی از روی تالاب‌ها جلوی ایستگاه قطار سن لازار” اثری بدیع است، که به خواب و خیال می‌ماند. وسوسه‌ی دایمی سوررئالیست‌ها در به تصویر کشیدن عالم رؤیا و ضمیر ناخودآگاه در این کار دیده می‌شود، و برخی از کارهای دالی یا شیریکو را به یاد می‌آورد. 

هانری کارتیه برسون
برای کارتیه برسون عکاسی در جایی میان نقاشی و سینما قرار دارد

در اواخر دهه ۱۹۳۰ کارتیه برسون به سینما علاقه پیدا کرد و از دستیاران ژان رنوار سینماگر بزرگ فرانسوی شد. “واقعیت شاعرانه” سینمای رنوار، با تمام رگه‌های امپرسیونیستی، در رشته‌ای از کارهای او جلوه‌گر شد. تابلوی “پیک نیک در کنار رود مارن” نمونه درخشانی از این کارهاست و یادآور برخی از کارهای کلود مونه یا ژرژ سورا.

عکس ظاهری عادی دارد، اما از فضاسازی و کادربندی دقیق آن، آرامشی مرموز می‌تراود که خیره‌کننده است و چشم برداشتن از آن دشوار.

اما بعد وحشت جنگ از راه رسید و این شادی و سرخوشی بر باد رفت. کارتیه برسون به اسارت اشغالگران نازی در آمد. در بازداشتگاه آرام و قرار نداشت، سه بار دست به فرار زد و در بار سوم سرانجام موفق می شود، و این فرصت را به دست آورد که در کنار هم‌میهنانش آزادی پاریس را از اشغال ارتش نازی جشن بگیرد.

استاد عکاسی خبری

جنگ جهانی دوم به تفنن‌جویی و ذوق‌آزمایی کارتیه برسون پایان داد. پس از جنگ او خود را وقف عکاسی خبری کرد و در طول سه دهه از آشوب‌های دوران معاصر گزارش داد. 

او در کنار روبرت کاپا، دیوید سیمور و جورج راجر در سال ۱۹۴۷ از پایه گذاران آژانس معروف مگنوم بود. 

کارتیه برسون با دوربین خود به کشورهای ناآرام قاره آسیا رفت و یکی از اولین شاهدان جنبش ضداستعماری خاورزمین شد. او شیفته آسیای توفانی بود که از هر گوشه آن جوشش و خروش انقلاب بلند بود. 

کارتیه برسون سه دهه در کانون‌های بحرانی آسیا به سر برد و معتبرترین گزارش‌های تصویری را به سراسر جهان فرستاد: جنبش استقلال هند تا مرگ مهاتما گاندی پیشوای بزرگ آن، جنگ داخلی چین و پيروزی مائو تسه دونگ و جنبش استقلال اندونزی و…

برخی از عکس‌هایی که از هند گرفته، حالت پرده‌های شمایل‌گون دارد. در این عکس‌ها رمز و رازی هست که جانمایه قدسی و نیروی معنوی شبه قاره را بازتاب می‌دهد.

سبک کار

هانری کارتیه برسون اصالت و سندیت تصویر عکاسی را پاس می‌داشت. تمام عکس‌های سیاه و سفید او ساده و طبیعی هستند. در عکس های او از شگردها و ترفندهای غریب خبری نیست. تمام عکس‌های او با دوربین ساده و سبک لایکا و با عدسی معمولی (فاصله کانونی ۵۰ میلیمتری) گرفته شده‌اند. او از نورپردازی و دستکاری (رتوش) و برش دادن عکس‌هایش پرهیز داشت.

هانری کارتیه برسون که در چهارم اوت ۲۰۰۴ درگذشت، در بیست سال آخر زندگی کمتر عکاسی کرد و بیشتر به طراحی پرداخت. به گفته منتقدان او همواره به آزمون‌ها و چالش‌های هنری تازه نیاز داشت. در عکاسی دیگر عرصه‌ای نمانده بود که او فتح نکرده باشد.

هنر تن‌کامه

هنر تن‌کامه یا هنر اروتیک (به انگلیسی: Erotic art)، هر گونه اثر هنری است که به منظور برانگیختن شهوت جنسی یا به قصد توصیف صحنه‌های عشق بازی خلق گردیده‌است. این قبیل آثار هنری می‌توانند شامل: نقاشی، قلمزنی، نگارگری، مجسمه سازی، عکاسی، موسیقی و حتی نویسندگی باشند.

تعریف

از آنجا که هم تجارب ادراکی منجر به برانگیختگی شهوت و هم تعاریف مربوط به هنر، دائماً در حال نوسان هستند، ارائهٔ یک تعریف مشخص از هنر اروتیک، تا حدود زیادی دشوار است. به عنوان نمونه ساختن مجسمه از آلت تناسلی مرد، در برخی از فرهنگ‌های آفریقایی ممکن است به عنوان یک نماد و سمبل سنتی از اقتدار و توانمندی در نظر گرفته شود و هیچگونه وابستگی و ارتباطی با عشق شهوانی نداشته باشد.

علاوه بر این، اغلب تمایز میان دو مقولهٔ هنر اروتیک و پورنوگرافی نیز آسان نیست، چراکه پورنوگرافی نیز، در واقع نوعی توصیف صحنه‌های مربوط به عشقبازی و شهوترانی به قصد تحریک و برانگیختن قوای جنسی و شهوانی است، منتهی تفاوت آن این است که این نوع توصیف الزاماً یک آفرینش هنری نیست و به‌طور معمول جزئی از هنر در نظر گرفته نمی‌شود. تفاوت میان این دو مقوله ممکن است در هدف و پیام آن‌ها نهفته باشد. در مجموع مقولهٔ هنر اروتیک همواره به عنوان یک قطعه هنری در نظر گرفته می‌شود و ابزارها و شاخصه‌های مرسوم و شناخته شدهٔ هنری را که در دیگر آثار هنری تاریخی رعایت شده‌اند را، در بر می‌گیرد. حال آن که پورنوگرافی نیز ممکن است از همین ابزارها استفاده کند، امّا آنچه را که در درجهٔ نخست مدّ نظر قرار می‌دهد، تحریک جنسی است. با این وجود، تفکیک و تمایز این موارد از یکدیگر به شدت ذهنی[و سلیقه‌ای] است.

در همین ارتباط و به عنوان مثال، قاضی پاتر استوارت از قضات دیوان عالی قضایی در ایالات متحده امریکا، در تلاش برای توضیح مفاهیم غامض پورنوگرافی، و تشریح آنچه در مورد این پدیده زشت و ناپسند است، می‌نویسد:

من امروز قادر نیستم که برای شناساندن انواعی از پدیده ها[ی ناشایست مرتبط با پورنوگرافی] تلاش کنم که تعریف آن در ادراکم نخواهد گنجید… []، امّا با این وجود، هرگاه که آن پدیده‌ها را می‌ببینم، به خوبی آن‌ها را می‌شناسم….

پیشینهٔ تاریخی

یکی از سرامیک‌های بدست آمده در موشه(واقع در پرو) که تحریک آلت تناسلی مرد، بوسیلهٔ زبان و دهان یک زن را نشان می‌دهد، سرامیک مربوط به سال ۲۰۰ بعد از میلاد، از مجموعهٔ موزهٔ لارکو

در میان قدیمی‌ترین نمونه‌های بازمانده از گذشته‌های دور، که دیرینگی و اهمیت مقولات اروتیک (مرتبط با عشق شهوانی) را نشان می‌دهند، نقاشی‌های حجاری شده بر دیوارهٔ غارهای مربوط به دوران پالئولیتیک می‌باشند. امّا در عین حال بسیاری از فرهنگ‌ها نمونه‌هایی از هنر اروتیک را خلق نموده‌اند.

از جمله یونانیان باستان، صحنه‌های جنسی زیادی را بر روی سرامیک هایشان نقاشی می‌کردند، طوری‌که بسیاری از این صحنه‌ها به عنوان برخی از نخستین موارد ثبت شدهٔ موجود از روابط همجنس گرایانه، بچه بازی و… شهرت یافته‌اند. همچنین از همین نمونه، صحنه‌های متعددی از روابط جنسی، به صورت صریح و روشن، بر دیوارهای مخروبه ساختمان‌های کهن رومی در پومپه‌ایPompeii به چشم می‌خورد.

در موشه واقع در کشور پرو که از ممالک امریکای جنوبی است، مردمان باستانی دیگری زندگی می‌کرده‌اند که در مجسمه‌های سفالی ساخت خود، جلوه‌های واضح و آشکاری از روابط عشقی و شهوانی را به معرض نمایش می‌نهاده‌اند. از این نمونه آثار می‌توان به یک گالری که به‌طور کامل به سرامیک‌های دوران پیش کلمبیایی با نقش‌های اروتیک و وابسته به عشق شهوانی اختصاص داده شده، اشاره نمود. این سرامیک‌ها از همان سرزمین موشه بدست آمده اند(فرهنگ Moche) و در لیما (پایتخت پرو)، در موزه لارکو Larco قرار داده شده‌اند.

افزون بر این موارد، در فرهنگ مشرق زمین نیز، می‌توان سابقه‌ای کهن و طولانی از سنت درج نقاشی‌های اروتیک و وابسته به عشق شهوانی سراغ گرفت. به عنوان نمونه در ژاپن، از جملهٔ این قبیل سنت‌ها می‌توان به پدیدهٔ شونگاshunga اشاره نمود که در قرن سیزدهم میلادی در این کشور پا گرفت و گسترش محبوبیت آن تا اواخر قرن نوزدهم میلادی، یعنی زمانی که فن عکاسی اختراع گردید، ادامه یافت. به همین شکل، هنر اروتیک در چین نیز، در طی دوران دوم دودمان مینگ، به اوج محبوبیت خود رسید. همچنین در هند نیز، اثر معروف کاما سوترا که در واقع کتابچهٔ مخصوصی است که در عصر باستان نقش راهنمای جنسی را ایفا می‌نموده‌است، قابل ذکر می‌باشد. این اثر باستانی هنوز هم در سراسر جهان محبوب است و افراد بسیاری به خواندن آن تمایل دارند.

در اروپا نیز، با شروع عصر رنسانس، استفاده از سنت‌ها و اصطلاحات عاشقانه رواج گرفت، در حالی که این موارد در آغاز به عنوان یک تفریح و سرگرمی نزد آریستوکرات‌ها یا همان اشراف مورد استفاده قرار می‌گرفت. در اوایل قرن شانزدهم، متنی اروتیک موسوم به I Modi، که مشتمل بر یک آلبوم حکاکی شده بر روی چوب بود، توسط یک طراح به نام گوئیلو رومانو، یک قلم زن به نام مارک آنتونی رایموندی، و یک شاعر به نام پیترو آرتینو، تهیه گردید. همچنین در سال ۱۶۰۱ کاراواجیو، یک نقاشی به نام آمور وینسیت اومنیا را برای مجموعه‌ای متعلق به مارکیوس وینسنزو گیوش تینیانی طراحی نمود. به همین ترتیب سنت استفاده از هنر اروتیک در آثار دیگر هنرمندان نقاش ادامه یافت، و نقاشان جدیدتر و مدرن تر نمونه‌هایی از این هنر را در تابلوهای خویش به نمایش نهادند. نقاشانی مانند فراگونارد، کوربت، میلت، بالتوس، پیکاسو، ادگار دگاس، تولوز لائوترک، ایگون شیه له، که این آخری در زمانی که در زندان بود، آثار اروتیک و شهوانی خود را خلق می‌کرد و به همین جهت آثار متعددی از او، با توجه به فضای نامساعد فرهنگی کشور اطریش در آن زمان، توسط مقامات زندان تخلف تشخیص داده شد و نابود گردید. آثار وی عمدتاً مشتمل بر نقاشی‌های اروتیک و شهوانی از بدن برهنهٔ دختران جوان بودند.

یک نوع هنر اروتیک در مجسمه سازی به شیوهٔ نتسوکه، مجسمه‌ای ساخته شده از عاج ماموت در ژاپن

با آغاز قرن بیستم، هنر عکاسی تبدیل به جالب‌ترین و همه گیرترین رسانهٔ اشاعه دهندهٔ هنر اروتیک گردید. در این قرن، ناشرانی مانند تاسچن اقدام به انجام یک عمل دموکراتیک برای عرضه و نمایش هنر اروتیک و عکاسی اروتیک نمود. کتاب‌های ارائه شده توسط تاسچن، شامل کارهای هنرمندی به نام هاجیم سرایاما Hajime Sorayama بود، که وی برای برگزیدن هنرمندان همکار خود، تماس و رابطهٔ متقابلی بین نورمن راکول و دالی برقرار نموده بود و همچنین از همکاری یک هنرمند عرصهٔ مدرن تخیلی، به نام دای وارگاس بهره گرفته بود تا نوعی آثار هنری مدرن و مطابق روز خلق کند، که به لحاظ نزدیکی ظاهری آن به هنر شونگای ژاپنی، می‌توان بدان عنوان شونگای مدرنداد. بدین ترتیب طیف متنوعی از دستاوردهای هنری منسوب به سرایاما پدید آمد. دامنهٔ این آثار، به کارهای رباتیک سورایاما نیز کشیده شد و امروزه نمونه‌هایی از این کارها، در مجموعه دائم موما MOMA و همینطور در مؤسسه اسمیتسونیان موجود هستند. همچنین برخی دیگر از این کارها نیز در مجموعه موزه‌های خصوصی WEAM به معرض نمایش نهاده شده‌اند. البته در ارتباط با موضوع صاحبان حقوق قانونی مربوط به هنر شونگا، دعوی دامنه داری در یکی از دادگاه‌های فدرال آمریکا مطرح گردید که رسیدگی بدان از حدود سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ ادامه داشته‌است، امّا تمام تصمیم گیری‌های انجام شده در این دادگاه حاکی از ارائهٔ مطلوب تمامی حقوق قانونی مربوط به این نوع هنر، به سرایاما نمی‌باشد. (با استناد به برخی قوانین ایالات متحده آمریکا)

انواع مدرن هنر اروتیک


امروزه میزان فعالیت‌های هنرمندانی که در عرصهٔ هنر اروتیک فعالیت می‌کنند، رشد و گسترش یافته‌است. هرچند که باید گفت که در برخی محافل هنری، بسیاری از آثار مربوط به هنر اروتیک، هنوز هم به عنوان یک نوع سبک مستقل پذیرفته نشده و به عنوان جزئی از سبکهای هنری شناخته شده و استاندارد مانند سبک‌های مربوط به خلق پرتره و منظره، در نظر گرفته نمی‌شود. البته انتظار می‌رود همانطورکه در طول قرن گذشته، جامعه دیدگاه‌های خود را از آنچه می‌توان بدان عنوان هنر داد، گسترش داده و نگرش خویش نسبت به چندین سبک هنری جدید مربوط به قرن نوزدهم مانند امپرسیونیسم و رئالیسم را، اصلاح کرده و توسعه بخشیده‌است، در نهایت دید خود نسبت به هنر اروتیک را نیز تعدیل کرده و این هنر نیز سرانجام به عنوان نوعی سبک هنری در نظر گرفته شود.

در مجموع، عرصه‌هایی که هنرمندان هنر اروتیک در آن‌ها فعالند، امروزه وسیع تر شده، و طیف هنرهایی که هنر اروتیک در آن دخیل است، به گونه‌ای تقریباً نامحدود درآمده‌است.

استانداردهای حقوقی

این موضوع که آیا هنر اروتیک، نمونه‌ای از پدیده‌های زشت و ناپسند هست یا خیر؟، بدون شک بستگی به استانداردهای جامعه‌ای دارد که این نوع هنر، در آن نمایش داده می‌شود.

در همین ارتباط، به سال ۱۹۷۳ در ایالات متحده آمریکا، از جانب دادگاه عالی ایالات متحده حکمی در مورد پروندهٔ میلر. وی. کالیفرنیا انتشار یافت که مشتمل بر سه نکتهٔ مختلف بود تا آنچه که در این زمینه زشت و ناپسند نبود و در نتیجه جلوگیری از اشاعهٔ آن ضرورت نداشت، در مقابل آنچه که به عنوان مصداقی از موارد ناشایست وابسته به عشق شهوانی محسوب می‌شد و می‌بایست بر اساس متمم اول این حکم تحت حفاظت قرار گرفته و از اشاعهٔ آن جلوگیری شود را، تعیین نماید.

در این زمینه، رئیس دادگستری وارن برگر، متن نظریهٔ دادگاه را چنین نوشت:

در این دستورالعمل اساسی، نهاد یا فردی که قصد دارد به آزمودن و تعیین مصادیق هنرهای اروتیک ناشایست و غیرقابل نشر از موارد قابل ارائهٔ آن بپردازد، در واقع باید به این سه نکته توجه نماید:

یک نقاشی آبرنگ از آشیل دورییا، نقاش فرانسوی، که به نمایش آشکار یک صحنهٔ اروتیک و شهوانی پرداخته‌است که به‌طور مخفیانه در گوشه‌ای از یک مجلس به ظاهر محترمانهٔ حزبی اتفاق می‌افتد، در پس زمینهٔ پشت تصویر مهمانی حزبی به‌طور عادی در جریان است!

(الف) آیا در اثر مزبور، میزان متوسطی از استانداردهای اخلاقی جامعه معاصر، به عنوان یک کل در نظر گرفته شده‌است، یا اینکه تنها مصادیق هرزگی درخواست مورد علاقهٔ اثر است؟

(ب) آیا آن چیزی که در اثر شرح داده می‌شود یا توصیف می‌گردد، به گونه‌ای آشکار توهین آمیز هست یا خیر؟، و آیا بر رفتارهای جنسی که به‌طور خاص توسط دولت و در قالب قوانین قابل اجرا تعیین می‌شود، انطباق دارد یا نه؟

(ج) آیا اثر مورد بررسی، جنبه‌های جدی ادبی، هنری، سیاسی، علمی و… را، به عنوان یک ارزش کلی مدّنظر قرار داده‌است یا اینکه در کل فاقد چنین جنبه‌هایی است؟

امّا با وجود وضع این قبیل قوانین، از آنجا که هنوز هم اغلب در نتیجهٔ بروز برخی درگیری‌های قضایی دربارهٔ مصادیق هنر اروتیک، به ویژه ابهامات موجود در مورد آنچه که «استانداردهای جامعه معاصر» نامیده می‌شود، آشکار می‌گردد، لزوم ارائهٔ معیارها و آزمونهای بیشتر دیگر برای رفع ابهامات قضایی موجود از جمله در قوانین آمریکا بیشتر می‌شود.

البته مشکلات مشابه اینچنینی، در افتراق و تمایز میان آنچه جزو نوشته‌ها و اصطلاحات و نمودهای زشت و ناشایست عاشقانه و شهوانی محسوب می‌شود، از آنچه که در این زمینه قابل ارائه‌است، تقریباً در هر نظامی از نظام‌های حقوقی جهان به چشم می‌خورد.

آثار اروتیک در ادبیات

یوزفین موتسن‌باخر – داستان یک فاحشهٔ اتریشی به قلم خودش نام یک رمان اروتیک بود که در سال ۱۹۰۶ میلادی در اتریش منتشر شد. این رمان در ادبیات آلمانی دارای شهرت فراوانی است. و از مهم‌ترین آثار اروتیک غرب به‌شمار می‌آید.

نگارخانه

اوینوکوئه از شوالو نقاش، اثری اروتیک از یونان باستان، مربوط به ۴۳۰ تا ۴۲۰ قبل از میلاد، موزه برلین.
ونوس خوابیده، اثری از جیورجیونه ۱۵۰۱.
راکبی ونوس، اثری از دیه گو ولاسکز، ۱۶۴۷ تا ۱۶۵۱ میلادی.
ماجای برهنه، اثری از فرانسیسکو گویا، ۱۷۹۹-۱۸۰۰.
گیاه آدونیس یا فوکوجوسو، اثری از کاتسوچیکا هوکوسائی، ۱۸۱۵.
رؤیای همسر مرد ماهی‌گیر، اثری از کاتسوچیکا هوکوسائی ۱۸۲۰.
زن برهنهٔ خفته، اثری از گوستاو کوربت، ۱۸۶۲.
خوابیده‌ها، اثری از گوستاو کوربت، ۱۸۶۶.
سرمنشاء جهان، اثری از گوستاو کوربت، ۱۸۶۶.
برهنهٔ بدون عنوان، اثری از اگون شیله ۱۹۱۴.
هنر اروتیک، اثری از ادوارد-هنری آوریل
هنر اروتیک، اثری از ادوارد-هنری آوریل.
هنر اروتیک، اثری از ادوارد-هنری آوریل
هنر اروتیک، اثری از ادوارد-هنری آوریل
هنر اروتیک، اثری از ادوارد-هنری آوریل.

 مثلاً بازی | پيمان هوشمندزاده

حالا مثلاً همین چند وقت پیش هاست. اما مثلاً نمی دانم که چند وقت. مثلاً این خانه همان خانه است و این جعبه خالی که هر چه فکر می کنم یادم نمی آید چه چیزهایی ریخته ام توش، تلویزیون. و این قوطی آبجو همان کنترلی که خرد شده بود و تکه تکه هایش را با چسب چسباندم. کنترل را بر می دارم و انگشتم را روی آرم آبجو فشار می دهم تا جعبه روشن شود.

منتظر می مانم که تصویر بیاید. حالاها باید آمده باشد. صدا را باید کم کنم. کم می کنم. دکمه کانال کنارش بود، باید جایی همین جاها باشد. چند بار پشت هم فشارش می دهم تا بیاید روی شبکه اول. اخبار است که دوست ندارم. حالا دکمه بالایی را می زنم و همینطور یکی یکی جلو می روم. اگر همه را دیده باشم حتماً بر می گردم روی کانال ورزش، صدایش را زیاد می کنم و خوب دقت می کنم تا بفهمم چه خبر است. مثلاً برگشتم، مثلاً فهمیدم، مثلاً برنامه ایست که دوست ندارم. باید صدایش را قطع کنم، تا جایی که یادم است دکمه اش این بالاها بود. به فرض اینجا، انگشتم را بالای قوطی فشار می دهم و یکدفعه سکوت می شود.

جوری لم می دهم روی کیسه خواب که انگار همان مبلی ست که روبروی تلویزیون بود. کاپشنم را می کشم جلو، مچاله می کنم و می چپانم زیر دستم، مثلاً همان ناز بالشی ست که همیشه می گذاشتی گوشه مبل. و اصلاً به روی خودم نمی آورم که آرنجم را درست روی قفل زیپ کاپشنم گذاشته ام. فقط جوری که انگار همه چیز مرتب است به این آپارتمان خالی که فقط با نور چراغهای شهر روشن شده نگاه می کنم که مثلا همان خانه است و توی هال نشسته ام. توی هال نشسته ام ولی لیست چیزهایی را که باید برای اینجا بخرم جلو می کشم و کورمال کورمال زیر همه شان « لامپ » را اضافه می کنم.

باید خودم را بزنم عقب. قوطی را برمی دارم و می زنم.

صبر می کنم و بعد جایی خودم را نگه می دارم که حدس می زنم درست است. ولی باز باید عقب تر بروم. روی تصویر می روم که زیاد نرفته باشم.

یک تکه گوشت را از روی میز بر می دارم. بعد با همان تکه گوشت عقب عقب می روم تا آشپزخانه. قبل از آنکه برسم در یخچال باز می شود. گوشتی را که در اصل دارم بر می دارم، می گذارم سر جایش. در را می بندم و باز همانطور عقب عقب برمی گردم به هال. کنترل از روی مبل خودش می پرد توی دستم و تلویزیون خاموش می شود.

هال- پذیرایی

گوشت را گذاشته ام بیرون تا یخش آب شود. چراغها را خاموش کرده ام و لم داده ام روی کاناپه. یک چشمم به گوشت است و یک چشمم به تلویزیون. دو تا بالش هم چپانده ام زیر دستم. چیزکی هم جور کرده ام که اگر سردم شد، که نمی شود، بکشم روی دوشم. یک کاسه پسته هم گذاشته ام روی میز، کنار گوشت. این طرف گوشت هم لیوانم را جا داده ام. یکی از شمع هایش را روشن کرده ام گذاشته ام کنج دیوار و توی این سرما تمرگیده ام جلوی تلویزیون. الان دو روزی می شود که همسایه ها دعواشان شده. شوفاژها را قطع کرده اند. انگار یکنفر پول شارژش را نداده. نمی دانم کدامشان، شاید این بالایی ها باشند. آدمهای بی خودی هستند. دو برج پیش هم سر پول آب جنجال کردند.اصلا خوش ندارم توی این چیزها دخالت کنم. به من چه؟ من که پولم را داده ام.

انگشتم را فشار می دهم روی گوشت، هنوز یخ است. حتی پلاستیکش هم جدا نمی شود. یک بسته چهار نفری ست که فقط نصفش را درست می کنم. همین که کمی خودش را ول کند باقیش را بر می گردانم توی فریزر.

همه چیز مرتب است ولی نمی دانم چرا به نظرم می آید یک چیزی کم آورده ام، تخمه نیست؛ نه، تخمه نیست. چرا امشب بند کرده ام به این کانال؟ چرا چراغها را روشن نمی کنم؟ چراغها که خاموش اند تازه می فهمی تلویزیون چقدر نور دارد. تصویرش که عوض می شود کلی نور جا به جا می شود.

دزد گیر یکنفر وق وق می کند. وقتی ماشینت لابه لای چند تا ماشین درست حسابی باشد، خوبیش این است که کسی سراغ ماشین تو نمی رود. مگر اینکه احمق باشد. دزدها هم آدمهای احمقی نیستند.

با انگشت گوشت را فشار می دهم. هنوز سفت است.

نباید کسی را الکی بکشم. حتی یک تیر هم نباید خطا کنم. همه چیز باید حساب شده باشد. وگرنه حتماً جایی گیر می افتم. اسلحه را عوض می کنم و همانطور سینه خیز دوباره خودم را می رسانم لب پشت بام. ساعت را چک می کنم و یکبار دیگر با دوربین همه جا را نگاه می کنم، بالای همه پشت بامها را می پایم. همه سوراخ سنبه هایی را که فکر می کنم باید کسی قایم شده باشد، می بینم. و وقتی خیالم راحت می شود، ساعت را نگاه می کنم، طبق برنامه باید بیست ثانیه دیگر با یک چمدان مشکی از در ساختمان بیاید بیرون. و بعد، فقط دو دقیقه وقت دارم که از اینجا بروم. نوک اسلحه را تکیه می دهم به قوطی آبجو که تکانش کم شود. کمی جابجا می شوم و قنداقش را خوب می چسبانم به کتفم. با دوربین روی اسلحه، در ساختمان را نگاه می کنم. خیلی دور است. باید دقت بیشتری داشته باشم. پیاده رو شلوغی ست. تصویر را بزرگ تر می کنم. حالا در ساختمان کل دایره دوربین را پر کرده. همین حالا باید بیاید. می آید؛ می زنم ولی تیرم خطا می رود. زنیکه لابه لای جمعیت گم می شود. می گردم و پیدایش می کنم. اصلاً متوجه تیری که زده ام نشده، جلوی یک مغازه اسباب بازی فروشی می ایستد. می خواهم دوباره شلیک کنم که در مغازه را باز می کند و می رود تو. منتظر می مانم.

عقب تر. برو عقب تر.

در چمدان را باز می کند و یکدفعه می ایستد. لباسها دانه دانه از توی چمدان می پرند بیرون و می آیند توی دستش و مرتب می روند توی کمد. من نشسته ام روی تخت و سیگار نصفه ام آرام آرام کامل می شود. چمدان را که بر می دارد با دست اشاره ای هم به من می کند و بعد همانطور با چمدان تند تند عقب عقب می رود آنطرف اتاق و چمدان را می چپاند زیر تخت و بعد خیلی سریع می ایستد. منی که نشسته بودم بلند می شوم و نگاهش می کنم. عقب عقب از آنطرف تخت می آید اینطرف و من از اتاق می روم بیرون و همانطور عقب عقب می نشینم روی صندلی فیروزخان.

فیروزخان

فیروزخان یک مانیتور شانزده اینچ صفحه تخت است و یک کی بورد بی نظیر، با کلیدهای نرمی که هیچوقت گم شان نمی کنم. و یک سری خرده ریز که چندان به فیروز بودنش ربطی ندارد. تقریباً با هیچ چیزی عاطفی برخورد نمی کند و اصلا برایش مهم نیست که این سی  وششمین دستی ست که می بازی. بعد از این همه وقت باز هم من برایش یک پسورد معمولی هستم، فقط CG347  را می شناسد و بس. با این حال ارتباط خوبی بینمان هست. شطرنج را تا مرحله ششم می بازد. ولی یک مرحله بالاتر حریف ندارد. شاید فقط یک بار در مرحله هفتم برده باشمش. بازیهای جنگی را عالی بازی می کند. البته زرنگی های خودش را هم دارد، اما کاری از دست ما بر نمی آید. مثلاً هیچوقت نفرش را زودتر از تو انتخاب نمی کند یا اینکه هیچوقت تیرهایش تمام نمی شود.

روشنش می کنم تا  Windowsاش جا بیفتد.

اگر همه چیز برعکس شود چه؟ اگر همه چیز برگردد عقب؟ اگر یکنفر از یک جایی، کنترل دنیا دستش باشد و یکدفعه هوس کند همه چیز را ببرد عقب، چه افتضاحی می شود. همه قوانین جهان عوض می شود. همه مغزهایشان برعکس کار می کند. همه زبانشان برعکس می شود. بابا « آب آب » می شود، مادر « ردام » و حتی شاید نان هم همان « نان » نماند. و همه همینطور که جوان و جوانتر می شدند همه چیزهایی را که می دانستند، همه کلمه ها همه درس هایی را که یاد گرفته بودند فراموش می کردند. آنقدر فراموش می کردند تا جایی که دیگر هیچ چیزی یادشان نمی آمد.

چه کارت حافظه عجیبی باید داشته باشد. چه کارت گرافیک معرکه ای. چه وضعی می شد. برعکس زندگی می کردیم و همینطور عقب عقب سر می کردیم تا جایی که از دنیا برویم. ولی این دفعه برعکس بود. مردن مان این جوری می شد که وقتی مادرهایمان می فهمیدند که وقتش رسیده خودشان با پای خودشان عقب عقب می رفتند بیمارستان و روی تخت جراحی دراز می کشیدند تا بچه ها بیایند و بروند توی شکم شان. آن هم جوری که درست نه ماه طول می کشید تا دقیقاً همه چیز را فراموش کنند.

 

 

خواب   خواب   خواب

درست وسط اتوبان ماشینم به پت پت می افتد و هر دومان می فهمیم چرا. آرام آرام می گیرم کنار و گوشه ای می ایستم.

: خوبه حالا گفتم بنزین بزن.

کنار اتوبان ایستاده ام. یک دبه چهار لیتری دستم است و دائم تکانش می دهم تا از یکنفر بنزین بگیرم. ماشین قبلی ام را دارم که آمپر بنزینش خراب بود. نشسته بود توی ماشین و غر می زد. از اینکه مدام بنزین تمام می کنم همیشه عصبی می شود.

: نگفتم؟ گفتم یا نه؟

بیرون بودم اما جوری شده بود که صدایش را می شنیدم. یادم نیست کجا بودیم یا کجا می خواستیم برویم ولی می دانم که عجله داشتیم. سوز سردی می آمد. لباس نو سفیدی تنم بود که خیلی نگران بودم نکند کثیف شود. به گمانم داشتیم مهمانی می رفتیم اما نمی دانم چرا خارج از شهر بودیم.

بالاخره یکنفر ایستاد. دویدم سمتش. از این تعمیرکارهای سیار بود. بدون آنکه حرفی بزنیم دبه ام را پر کرد و رفت. از دور دبه پر از بنزین را با خوشحالی نشانش دادم ولی هیچ عکس العملی نشان نداد، فقط همانطور عصبی نگاه می کرد.

سویچ را از جیبم در آوردم که در باک را باز کنم ولی هرچه گشتم کلید باک نبود. همه کلیدها بودند اما کلید باک نبود. هرچه گشتم پیدا نشد. توی ماشین نشسته بود اما از همانجا، نمی دانم چطور، بدون آنکه مرا ببیند فهمید که کلید را گم کرده ام.

حالا مثلاً اینجایی که نشسته ام آنجاست. و این پنجره آن دیواری که رویش آینه وصل کردم. همان دیواری که سوراخ نمی شد، همانی که هرچه میخ می کوبیدم کج می شد.

اگر اینجا آنجا بود، من از همین جا که نشسته ام تو را از توی آینه می دیدم ولی تو نمی دانستی، یا می دانستی و به روی خودت نمی آوردی. مثلاً دارم از توی آینه می بینم. مثلاً آن گوشه همان جایی ست که فیروزخان را گذاشته بودیم. تو آنجایی، جلو فیروزخان. من اینجا، روی مبل جلو تلویزیون. تو توی یکی از این سایتهای هندی هستی، فال می گیری، فال می گیری، فال می گیری، فال می گیری، فال می گیری، فال می گیری … .

حمام – دستشویی

برای ریش زدن باید وقت گذاشت. اگر قرار به هول هولکی زدن باشد، نباشد بهتر است. به خدا اینهایی که صبح زود ریش می زنند نابغه اند، باید همه شان را از دم رییس جمهور کرد. البته صورت با صورت فرق می کند، ریش با ریش فرق می کند. اما اگر همه شرایط هم درست بود من یکی صبح زود بلند نمی شدم ریش بتراشم.

بعد از این همه وقت تازه یاد گرفته ام چطور از این خمیر ریش ها استفاده کنم. مسخره است، بعضی وقتها از بعضی چیزهای خودم خجالت می کشم.

آب را باز می کنم و منتظر می مانم تا داغ شود. صورتم را می گیرم زیرش، سمت راست را بیشتر. همینطور که نگه داشته ام به سوراخ راه آب نگاه می کنم. یک چیز خیلی کوچکی گیر کرده است به پیچش و هی تکان می خورد ولی پایین نمی رود. با انگشت ردش می کنم تا راحت شود.

شیر را می بندم. تیغ را نصف می کنم و یک چوب کبریت می گذارم رویش که انحنا ندهد. همیشه درست همین لحظه فکر می کنم این کار را از کی یاد گرفته ام ولی یادم نمی آید.

فرچه را برمی دارم و همه صورتم را با خمیر سفید می کنم. احساس گانگستری به آدم دست می دهد. تیغ را می آورم زیر گونه ام و لابه لای کف ها یک منهای بزرگ روی صورتم درست می کنم. بعد می روم سراغ آنطرف، این دفعه یک بعلاوه می کشم. مثل یک معادله دو مجهولی شده، گوش بعلاوه دماغ منهای  گوش. تازه این در صورتی است که گوشها کاملاً برابر باشند، که نیستند. پس باید سه مجهولی باشد. با این حال باید از این معادله بگذرم. کف صورتم خشک می شود. هر دو را ول می کنم و تیغ را آب می کشم. می گذارمش روی خط ریشم. جایش را با فرورفتگی گوشم تنظیم می کنم. گوش چپ و راستم درست روبروی هم نیست. این را تا وقتی ریش در نیاورده بودم نمی دانستم. بعد که فهمیدم چقدر در موردش فکر کردم. فکر می کردم هیچ چیزی مثل گوش این قدر شبیه راز نیست.

تیغ را زیر آب گرم می گیرم تا شسته شود. بعد از کنار دماغم شروع می کنم. درست کنار دماغم یک خال درشت دارم. مثل یک میخ که کوبیده شده باشد توی صورت آدم. همیشه می ترسم نکند یک وقت بلایی سرش بیاورم.

این آخرهای کار همیشه سخت تر می شود. یا تیغ کند می شود یا چوب کبریت خم برمی دارد. باید مواظب باشم.

: هی پسر! آروم تر.

هنوز پایش را بیرون نگذاشته که می زنم. همچین می زنم که دوباره پرت می شود توی مغازه. تیر به کتفش خورد پس هنوز زنده است اما وقت نیست. اسلحه را بر می دارم و می دوم. هنوز وقت دارم، هنوز دیر نشده. اگر توی آسانسور گیر نیفتم تمام است. چند طبقه ای را از پله می روم و بعد منتظر آسانسور می مانم. آسانسور از بالا می آید یعنی اگر آمده باشند رفته اند بالا. می پرم تو. از آنطرف، در که باز شود یک راست از ساختمان می روم بیرون. سوار تاکسی که بشوم دیگر تمام است. سوار می شوم.

برو، بازم برو عقب. اگر دبه دستت باشد یعنی همینجاست.

در آسانسور باز می شود و من عقب عقب می روم تو. دبه دستم است، پس همینجاهاست. همان اوایلی بودکه گیاه خوار شده بود. کلی پول داده بودم از شهرستان برایم روغن محلی بیاورند. درش را که باز کرد شروع شد. اول که قیافه اش چفت و چیل شد، بعد بند کرد به بهداشتی نبودنش و بعد یک خروار ایراد دیگر که اصلاً توی مخم نمی رفت.

گفتم: بذار باشه من باهاش نیمرو می زنم.

گفت: من که لب نمی زنم.

می خواستم بگم: حالا کی گفته تو بخوری؟

گفتم: یه کم بخوری خوشت میاد.

گفت: امکان نداره.

می خواستم بگم: بدرک.

گفتم: بوش که بلند بشه هوس می کنی.

گفت: چی میگی بابا، بوی گند می ده.

می خواستم بگم: اصلاً ریدن توش، منم می خورم.

گفتم: سخت نگیر، روغن روغنه دیگه.

گفت: می گم بهداشتی نیست.

می خواستم بگم: از کی تا حالا آزمایشگاه شدی؟

گفتم: عوضش بخوری یه کم جون می گیری.

گفت: گفتم که، من نمی خورم.

می خواستم بگم: خب بهتر.

از دهنم پرید: خب بهتر.

خواب سبک

این را دقیق یادم است، چه در خواب و چه در بیداری، جلوی فیروز خان نشسته بودم و دنبال چیزی می گشتم. حتی یادم است که توی رختخواب هم بهش فکر می کردم. آخر سر گفتم شاید پاکش کرده باشم. این را گفتم که حداقل با خیال راحت بخوابم ولی توی خواب فهمیدم چیزی را هم توی خواب فراموش کرده ام ولی باز هم نمی دانستم  چیست.

شاید چیزی را جایی جا گذاشته بودم. یا شاید توی یکی از خوابهای قبلی، کسی پیغامی داده بود که به کس دیگری برسانم که نرسانده بودم. یا چیزی دیده بودم و قرار بوده برای کسی که توی خواب های بعدیم می آید تعریف کنم که خب هنوز نیامده بود. ولی هر چه بود مسلم بود یک جای کار می لنگد یا قرار است که بلنگد.

فیروزخان داشت یک آهنگ بند تنبانی پخش می کرد که اصلاً وقتش نبود. همینطور که توی فیروزخان می گشتم یکدفعه چشمم به چیزی خورد که گم شده بود. چند بار نگاه کردم که حتماً خودش باشد. مطمئن که شدم فیروزخان را همانطور روشن ول کردم و بدو بدو آمدم بالای سر خودم که خواب بود. زدم روی شانه خودم که بیدار شود. بیدار نشد. محکمتر تکانش دادم.

صبح زود بود. چشمم را که باز کردم تازه فهمیدم فیروزخان توی خواب روشن مانده ولی دیگر کاری از دستم بر نمی آمد. باید همانطور روشن می ماند تا فردا شب. بلند شدم و رفتم سراغش. روشنش کردم و صاف رفتم سراغ چیزی که گم شده بود. همان جایی بود که توی خواب دیده بودم. دوباره نگاه کردم که نکند یک وقت اشتباه کرده باشم. خیالم که راحت شد خاموشش کردم و رفتم توی آشپزخانه.  کتری را گذاشتم روی گاز و همانطور که کنار گاز ایستاده بودم، فکر می کردم یعنی می شود آدم چیزی را که توی خواب گم کرده توی بیداری پیدا کند؟

آشپزخانه

کتری را نباید اینطوری گذاشت روی گاز، دسته اش می سوزد. یا باید بیاید اینطرف یا دسته اش را بیندازی آنطرف. از فیروزخان بیا بیرون. روشن ماند که ماند، شب خاموشش می کنی. حواست را جمع کن که خرابکاری نکنی. چه خبر شده؟ گاز را چقدر زیاد می کنی. کمش کن، خب معلوم است کتری می سوزد. کمتر، بازم کمتر. اگر می خواهی بروی نانوایی از این هم باید کمتر باشد وگرنه تا برگردی کتری سوخته. نه، از خیر نانوایی بگذر. زیادش کن، زیادتر. نترس همینجا بالای سرش هستی. یک تکه نان از فریزر بیار بیرون و شرش را بکن. آب کتری را کم کن که زود جوش بیاید، بجنب، فس فس نکن، باز دیر می رسی.

یک بسته چای هندی را اگر با یک بسته چای ایرانی قاتی کرده بودی اولاً یک پیمانه کافی بود دوماً زودی دم می کشید. این بدبخت، بقالی سر نبش گفت ولی گوش نکردی. فکر کردی می خواهد جنسش را قالب کند.

حواست کجاست؟ تا همینجا بس است. احتیاج نیست تا خرخره پرش کنی. قوری را جوری بگذار روی کتری که نوکش گیر کند به اینجا، اینطوری. درست است، گیر کرد، اینقدر نگاه نکن. گیر کرد، نگاه نکن، بجنب، برو لباس بپوش.

اگر یکدفعه همه چیز درست مثل همین بازی بهم می ریخت و تو همینطور که توی مرحله اول بودی، می رفتی مرحله هفتم و یکدفعه وصل می شدی به پنجم و همینطور بی خود و بی جهت همه مرحله ها قاتی می شد باید چه کار می کردیم؟ اگر زمان خودش با دست خودش می شکست و بعد یادش می رفت که تکه هایش چطور بوده اند چه افتضاحی می شد. مردم همینطور که داشتند توی خیابان راه می رفتند یکدفعه پیر می شدند و چند لحظه بعد دوباره جوان می شدند. نه اینکه همه با هم پیر شوند و همه با هم جوان، جوری که هر کسی ساز خودش را بزند و با بقیه کاری نداشته باشد. فکرش را بکن یکدفعه توی یک مهمانی همه همانطور که با هم حرف می زنند و بله بله می گویند یکی شان پیر می شد و صدایش می لرزید، آن یکی بچه می شد و می شاشید به خودش. پشت بندش می مرد. بقیه جوری که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده نم نم شام را می کشیدند و پشت میز  می نشستد و شروع می کردند به بحث های سیاسی. و بعد همانطور که خیلی عادی بچه و پیر و جوان می شدند غذای آنکه مرده بود را روی گاز نگه می داشتند تا وقتی زنده شد غذایش سرد نشده باشد. مرد حتماً از اینکه مردن همسر مرحومش طولانی شده از صاحب خانه معذرت می خواست و بقیه جوری نشان می دادند که یعنی اصلاً چیز مهمی نیست. و تازه گند کار وقتی در می آمد که بر می گشتند خانه و شوهر بدبخت باید تمام لحظات مردن زن را تکه تکه برایش تعریف می کرد که نکند چیزی را از دست داده باشد.

حالا مثلاً توی این سکوت طولانی که یواش یواش یک سوت مداوم هم سخت ترش می کند قرار است آهنگی پخش شود که دوست دارم.

آن جعبه پیتزا که افتاده آن گوشه ضبط است و همین قوطی کنترل ضبط. به فرض همان CD توی جعبه است. اگر اینطور بود صاف می رفتم روی آهنگ هفتم.

مثلاً این سوتی که توی گوشم است همان آهنگ است. صدایش را زیاد می کنم. اگر صدایش را زیاد کرده باشم، تو حتماً سریع پیدایت می شود و وسط هال می ایستی. یعنی که ناراحتی. یعنی که من انقدر احمقم که نمی فهمم نباید صدا را زیاد کنم. یعنی که الان وقتش نیست. یعنی که من به اندازه یک گوسفند حالیم نمی شود و یعنی خیلی چیزهای دیگر. و بعد می روی و صدایش را آنقدر کم می کنی که اصلاً شنیده نشود. حالا مثلاً این ظرفشویی، وسط هال است. تو ایستاده ای آن وسط و مشغول همان « یعنی ها » هستی تا خوب برایم جا بیفتد. حالا صدا را کم می کنی و من همانطور که می روی توی اتاق خواب نگاهت می کنم. باید ناراحت شده باشم، اگر شده باشم لج می کنم و کلاً خاموشش می کنم. مثلاً این شوفاژ، در اتاق است. شوفاژ را می گیری و محکم می بندی. حالا مثلاً صدای بسته شدن شوفاژ توی خانه می پیچد.

حالا مثلاً این سوت همان سکوتی است که همیشه بعد از این جریان شروع می شد. حالا مثلاً سکوت است. فقط سکوت است ولی سوت نیست.

اتاق خواب

دکمه های شلوارم شل شده اند. دکمه های پیرهنم شل شده اند. نمی دانم چرا یکدفعه همه چیز اینطوری شد. روی تخت نشسته ام و توی قوطی دنبال نخ همرنگ می گردم.صدای یخچال شده سوهان روحم، صدایش حتی تا اینجا هم می آید. چرا قبلاً نمی شنیدم. تا وقتی موتورش کار می کند منتظرم خاموش شود. خاموش که می شود دل شوره روشن شدنش را دارم.

خاموش می شود.

یعنی همه را از اول بدوزم؟ باید بدوزم. این بالایی وضعش از بقیه بدتر است. یکی از آن وسطی ها هم که کلاً افتاده. کلی توی دکمه ها گشتم تا یکی پیدا کنم که بگی نگی شبیه اش باشد.هیچوقت شلوار دکمه دار نمی خریدم، اشتباه کردم. برای آدمی مثل من که همیشه دقیقه نود به داد خودش می رسد خریدن همچین مزخرفی عین شکنجه می ماند.

روشن می شود.

سر نخ را تر می کنم. از سوراخ سوزن رد می کنم. آخرش را گره می زنم. دکمه را روی جای خودش دقیق تنظیم می کنم. سوزن را از اینطرف پارچه فرو می کنم ولی از آنطرف، سوراخ دکمه را گیر نمی آورم. دوباره امتحان می کنم. سوزن را می اندازم جایی که روی تن دکمه لیز بخورد. لیز می خورد و صاف از توی سوراخ رد می شود. نخ را کامل می کشم. از اینطرف راحت می روم و از آنطرف هم راحت می آیم. باز از اینطرف می روم. آنطرف گیر می کند، فرو می کنم توی پارچه. همان کلک قبلی را می زنم. لیز می خورد و می آید بیرون. دوباره از اینطرف می روم و از آنطرف می آیم. دوباره می روم، دوباره می آیم، دوباره می روم، آنقدر می روم تا خوب سفت شود.

خاموش می شود.

خواب چپ

خواب دیدم كه خوابيده ام. ولی جوری بود که خودم را می دیدم که خوابیده. آن بالا درست گوشه اتاق چسبیده بودم به سقف و خودم را نگاه می کردم. یکی از کنترل ها هم دستم بود ولی می دانستم که باتری ندارد. از آنطرف، آن پایین لحاف چهل تکه ای را کشیده بودم روی خودم که همینطور نسل به نسل به ما رسیده بود.

خیلی آهسته آمدی توی اتاق. پشت سرت در را بستی. از آن بالا می دیدم که با چاقو بزرگه می روی بالای سرم. دسته چاقو را دو دستی گرفته بودی. و من كه خودم را توی رختخواب خواب می دیدم نمی توانستم خودم را بيدار كنم. بعد آمدی بالای سرم. لحاف را کنار زدی. چاقو را بردی بالای سرت. کمی مکث کردی و بعد یکدفعه چاقو را آوردی پایین و درست توی ستون فقراتم فرو کردی. آرام آرام رفتی عقب و ایستادی تا جان کندنم را از دور تماشا کنی. حتی زحمت بيرون كشيدن چاقو را هم به خودت ندادی. دسته اش همينطور بيرون مانده بود و آرام آرام خون نم پس می داد به همين تی شرتی كه برايم خريده ای. خیلی عجیب بود که اصلاً احساس درد نداشتم. فقط برگشتم و نگاهت کردم. حتی باورم نمی شد كه دارم می ميرم. همیشه فکر می کردم توی این لحظه های آخر آدم به چیزهای خیلی اساسی ای فکر می کند. ولی اینطور نبود. همانطور که داشتم تو را نگاه می کردم، دو چیز کاملاً متفاوت به فکرم رسید. و در یک لحظه داشتم به جفتش فکر می کردم.

خيلي مسخره است كه درست توي همان لحظه اي كه برگشتم و نگاهت کردم به خودم گفتم: کاریه که شده. تحمل کن. فقط حواست باشه دستت رو زنت بلند نشه .

این را فکر می کردم ولی چیزی نگفتم. چیزی که گفتم کمی برای خودم هم عجیب است. درست مثل فیلم های هندی نیم چرخی زدم و همانطور که چاقو توی تنم بود و تی شرتم از بین می رفت گفتم: فیروزخان… فیروزخان… یادت باشه فیروزخان رو خاموش کنی.

برو جلو. جلوتر، خیلی جلوتر.

تو بدو بدو از حمام می آیی بیرون. حوله را پیچیده ای به خودت. سریع می روی توی اتاق. نشسته ام روی مبل. تند تند تخمه می شکنم. کانال عوض می کنم. از اتاق می آیی. بالای سر من می ایستی. و همینطور دستهایت را تکان می دهی. من هم همانطور که کنترل دستم است دستم را تکان می دهم. دهنت خیلی سریع باز و بسته می شود. چند قدمی می روی ولی باز بر می گردی. دست من باز هم دارد سریع تکان تکان می خورد. کنترل را از دستم می گیری. اول به تلویزیون اشاره می کنی و بعد وقتی که می خواهی فیروزخان را که دورتر است نشان بدهی کنترل را پرت می کنی به سمتش که می خورد به دیوار و پخش می شود روی زمین.

سر تا پا لباسم را عوض می کنم. مستخدم را همانطور دست و پا بسته می کشم توی حمام. روی دهانش چسب می زنم. در را می بندم و می آیم بیرون. بمب را می چسبانم زیر میزی که قرار است شام شان را ببرم. راه می افتم. اتاقهای هتل را یکی یکی رد می کنم. از پیچ راهرو که می گذرم دو تا نگهبان را می بینم که ته راهرو ایستاده اند، درست مثل دفعه قبل. غذا را چک می کنند ولی زیر میز را نگاه نمی کنند. می روم تو. هیچوقت به اینجا نرسیده بودم. زن انتهای سالن بزرگی، پشت میزی نشسته و ظاهراً مشغول فال گرفتن است. دو نفر دیگر هم توی اتاق هستند که یکی شان می آید جلو که میز را ببرد. میز را تحویل می دهم و بر می گردم. از راهرو رد می شوم و می روم توی همان اتاق 347. دوباره لباس خودم را می پوشم. توی حمام را نگاه می کنم. مستخدم هنوز دارد دست و پا می زند. خیالم راحت می شود. بر می گردم. می توانم از همینجا بمب را منفجر کنم اما نمی کنم. صبر می کنم تا از هتل بروم بیرون. دم در هتل که می رسم تاکسی ایستاده. سوار می شوم. راه که می افتد کنترل را در می آورم و دکمه را می زنم.

می روم مرحله بعدی. پایین صفحه، فیروزخان دوتا جون را نشان می دهد.

حالا مثلاً خیلی وقت پیش هاست. همان اوایل که توی خانه سیگار می کشیدم. مثلاً این قوطی کنسرو، زیر سیگاری. سیگارم را روشن می کنم و کبریت را می اندازم توی قوطی کنسرو. پک می زنم. بلند می شوم. می روم بطرف بالکن. مثلاً بالکن کنار همان پنجره است. قدم که می زنم صدای پایم می پیچد. در را باز می کنم و می روم بیرون. از این بالا، لابه لای چراغها شهر دنبال آنجا می گردم. باید جایی حدود آن رشته چراغها باشد. کمی نزدیک به وسطهایش، یا شاید کمی این طرفتر. هنوز کلیدهایش توی جیبم است. ممکن است یکی از همان سه چهار تا باشد،به فرض یکی از آنها.

با دست آرام می زنم روی شانه ام. مثلاً تو پشت سرم ایستادی. مثلاً دست، دست تو بود و تو زدی روی شانه ام. بر می گردم و با دست دیگرم، دستی را که دست تو بود می گیرم. می کشمت بطرف خودم. حالا من مثلاً تو هستم که دارم تو را بغل می کنم. حالا مثلاً تو را بغل کرده ام.

اگر سه تا « جون » اضافه داشتم چه کار می کردم؟ همه را با هم استفاده می کردم یا اینکه چند تایی را می گذاشتم برای روز مبادا؟  نه، حتماً هر سه را با هم می خواستم. اینطور بهتر می شد. یکدفعه به همه کارهایم می رسیدم. روز مبادا کجا بود!

اول از همه یکی را می فرستادم سر کار که مخم گرفتار پول و شرکت و حسابهایش نشود. بعد هم می گفتم آقا تو بیست و چهار ساعته اینجا باش که کلاً دیر نکنی. حتی یک روز هم مرخصی نمی گرفتم تا از دستم کلافه شوند. چقدر برای این چندرغاز باید نگران بود؟ چقدر باید به هزار نفر جواب پس داد؟ آره یکی را می کاشتم پای این جریان و خیال خودم را راحت می کردم

بعدی را می فرستادم آن خانه که بهانه دست کسی نداده باشم. کارش هم فقط این می شد که ریخت و پاش های آنجا را ردیف کند. برود توی صف بانک، این قبض لجن تلفن، این قبض کثافت آب و برق را درست سر وقت، همچین بریزد به حساب که همه کف کنند. غذا درست کند، ظرفها را بشوید، لباسها را اتو بکشد. فردا صبح اول وقت با همسایه ها برنامه رب گرفتن بگذارد. بدون هیچ نگرانی ای پنج ساعت برود توی صف نانوایی با پیر مردها گپ بزند، از خمیرگیر ایراد بگیرد. برنج آبکش کند. کباب کوبیده سیخ کند و هزار تا کار دیگر.

فقط اگر یک جون، فقط یک جون اضافه داشتم چه کارها که نمی کردم. همین دوتا، ببین همین دوتا چقدر کار آدم را جلو می اندازد. وای به وقتی که سومی هم اضافه شود.

آن یکی را می آوردم همینجا کنار خودم. مخش را فرمت می کردم و بعد می گفتم: خب حالا ببین، ببین و کف کن.

به این می گویند آب. آب یک چیز شل و ولی است که نباید به آن دست بزنی. اگر دست بزنی برق می گیردت. سگ یا به عبارتی همان برق، چیزیست که اصلا شل نیست، مثل سنگ می ماند و می گذارندش لای در و پنجره که جلوی سوز را بگیرد.

« در » همین شوفاژ است و سنگ یک چیز خیلی خیلی عجیبی است که کلاً کسی نمی داند برای چی آمده ولی  مردم از آن میخ می گیرند. بعد خال کنار دماغم را نشانش می دادم و می گفتم: ببین، به این میگن میخ. می گفتم: دماغم که شل شد بغلش میخ کوبیدم.

بعد حتماً می گفت: خب چرا به آب که اینهمه شله کسی میخ نمی زنه که سفت بشه؟

و اگر این را می گفت مطمئن می شدم که مخش هنوز فرمت نشده.  ولی نمی گفت. مطمئنم که نمی گفت.

فیروزخان توی خواب روشن مانده بود و بیشتر از یک ماه می شد که من خوابش را ندیده بودم. این جریان هیچ ربطی به باقی قضایا ندارد. این که من آنجا نیستم دلیل نمی شود که خوابش را نبینم، دلیل نمی شود که نگرانش نشوم. فیروزخان هنوز روشن است و من حتماً توی یکی از همین شبها مثل آب خوردن خوابش را می بینم و می روم می نشینم روی صندلیش، بعد یکبار دیگر همه رکوردهایم را چک می کنم. همه را کپی می کنم و یک گوشه ای نگه می دارم و وقتی خیالم راحت شد فیروزخان را خاموش می کنم و با خیال راحت بر می گردم اینجا. خدا را چه دیدی شاید چند وقتی بعد رکوردهای بهتری زدم.

تا اینجای کار را خوب رفته ام، اما خودش را پیدا نمی کنم. همه خانه را گشته ام، حتی توی حمام و دستشویی. نیست، ولی باید باشد. وقتی آمدم بود. می روم توی اتاق خواب. در کمد را باز می کنم. یک در کوچک دیگر هم دارد. می روم توی کمد. در کوچک را باز می کنم. ته آن کمد یک در دیگر هم هست. باز می کنم. فضای خیلی کوچکی شده. باید زن لاغر و باریکی باشد. از در آخر هم رد می شوم. توی دالان سیمانی ای می افتم که آخرش به راهرو باریکی وصل می شود. انتهای راهرو یک آسانسور کوچک هست. می روم بطرفش. دکمه را می زنم. در باز می شود. زن ایستاده. شلیک می کند. خون می پاشد روی صفحه فیروزخان. دست و پا می زنم. دست و پا می زنم. دست و پا می زنم.